Soru
Denklemi \[\frac{{{x^2}}}{{{a^2}}} + \frac{{{y^2}}}{{{b^2}}} = 1\] olan elipsin, $\alpha$ ölçüyle kesişen teğetlerinin kesim noktalarının geometrik yerinin \[\frac{{\tan \alpha }}{2} = \frac{{\sqrt {{x^2}{y^2} - ({x^2} - {a^2})({y^2} - {b^2})} }}{{{x^2} + {y^2} - {a^2} - {b^2}}}\] olduğunu gösteriniz. ( $\alpha = {90^ \circ }$ için bu denklemin elipsin Monge çemberini verdiğine dikkat ediniz.)Çözüm (Hatice Mankan)
Elipsin birbirini $\alpha$ ölçüyle kesen teğetlerinin genel denklemi $y=mx+n$ ve bu teğetlerin kesim noktası $P(h,k)$ olsun. Noktayı denklemde yerine yazarsak, $n=k-mh$ olur. Böylece doğruların denklemi \[y=mx+k-mh\] olur. Elips ile ona teğet olan doğrunun ortak çözümünden gelen teğetlik şartı formülününün $a^2m^2+b^2-n^2=0$ olduğunu hatırlar ve sorumuzda kullanırsak: \begin{array}{l} \\ & {a^2}{m^2} + {b^2} - {(k - mh)^2} = 0 \\ & \Rightarrow {m^2}({a^2} - {h^2}) + m(2kh) + {b^2} - {k^2} = 0 \end{array} $m$ ye bağlı ikinci derece denklemi elde ederiz. Elipsin teğetleri arasındaki açının ölçüsü $\alpha$ olduğuna göre, iki doğru arasındaki açıya dair \[\tan \alpha = \left| {\dfrac{{{m_1} - {m_2}}}{{1 + {m_1}{m_2}}}} \right|\] formülü kullanabiliriz. Elde ettiğimiz $m$ ye bağlı ikinci derece denklemin kökleri arasında \[{m_1}{m_2} = \frac{{{b^2} - {k^2}}}{{{a^2} - {h^2}}} \quad {m_1} - {m_2} = \frac{{\sqrt \Delta }}{{\left| a \right|}} = \frac{{2\sqrt {{h^2}{k^2} - ({a^2} - {h^2})({b^2} - {k^2})} }}{{\left| {{a^2} - {h^2}} \right|}}\] eşitliklerini yerine yazarsak \[\tan \alpha = \left| {\frac{{\frac{{2\sqrt {{h^2}{k^2} - ({a^2} - {h^2})({b^2} - {k^2})} }}{{\left| {{a^2} - {h^2}} \right|}}}}{{1 + \frac{{{b^2} - {k^2}}}{{{a^2} - {h^2}}}}}} \right| = 2\frac{{\sqrt {{h^2}{k^2} - ({a^2} - {h^2})({b^2} - {k^2})} }}{{\left| {{a^2} + {b^2} - {h^2} - {k^2}} \right|}}\] elde edilir. Böylece \[\frac{{\tan \alpha }}{2} = \frac{{\sqrt {{h^2}{k^2} - ({a^2} - {h^2})({b^2} - {k^2})} }}{{\left| {{a^2} + {b^2} - {h^2} - {k^2}} \right|}}\] elde edilir. Seçtiğimiz kesim noktası $P(h,k)$ geometrik yeri ifade ettiğinden, $h=x$ ve $k=y$ yerine yazılırsa \[\frac{{\tan \alpha }}{2} = \frac{{\sqrt {{x^2}{y^2} - ({x^2} - {a^2})({y^2} - {b^2})} }}{{\left| {{a^2} + {b^2} - {x^2} - {y^2}} \right|}}\] denklemiyle istenilen geometrik yer elde edilmiş olur. Eşitlikte mutlak değer yer almasının temel nedeni doğrular arasındaki açının dar veya geniş olmasından kaynaklıdır.
Soru
$n \in {N^+}$, $f\left( x \right) = \left( {x - 1} \right)\left( {x - 2} \right) \cdot \cdot \cdot \left( {x - n} \right)$ ve $g(x) = \sum\limits_{k = 1}^n {\dfrac{{f\left( x \right)}}{{x - k}}} $ olduğuna göre, \[\int\limits_0^{n + 1} {g\left( x \right)dx} \] integralinin $n$ tam sayısının çift değerleri için $0$; tek değerleri için $2n!$ olduğunu gösteriniz.Çözüm
Belirli integralin sınır değerlerini yerine yazmadan önce, mevcut integrale belirsiz biçimde yaklaşarak kuralı elde edelim (+c sabitleri ihmal edilmiştir). Öncelikle, \[g(x) = \sum\limits_{k = 1}^n {\frac{{f(x)}}{{x - k}}} = f(x) \cdot \left( {\frac{1}{{x - 1}} + \frac{1}{{x - 2}} + ... + \frac{1}{{x - n}}} \right)\] olacaktır. Bu eşitlikte \[\frac{1}{{x - 1}} + \frac{1}{{x - 2}} + ... + \frac{1}{{x - n}} = h(x)\] alınırsa, $g(x) = f(x) \cdot h(x)$ dir. Bu durumda, $\displaystyle \int {g(x)dx} = \int {f(x)h(x)dx} $ olur. Kısmi integral uygulayalım: $f(x) = u$ ve $h(x)dx = dv$ olsun. $f'(x)dx = du$ ve $v = \ln \left( {\left( {x - 1} \right) \cdot \left( {x - 2} \right)...\left( {x - n} \right)} \right) = {\mathop{\rm lnf}\nolimits} (x)$ olur. Böylece, \[\int {f(x)h(x)dx} = f(x) \cdot \ln f(x) - \int {\ln \left( {f(x)} \right)f'(x)dx} \] olur. Sağ tarafta kalan integralde tekrar kısmi integral alalım. $\ln f(x) = u$ ve $f'(x)dx = dv$ olursa; $\dfrac{{f'(x)}}{{f(x)}}dx = du$ ve $f(x) = v$ olur. Yerine yazılırsa, \[\int {\ln \left( {f(x)} \right)f'(x)dx} = f(x) \cdot \ln f(x) - \int {f(x)\frac{{f'(x)}}{{f(x)}}dx} = f(x) \cdot \ln f(x) - f(x)\] elde edilir. Böylece, \[\int {f(x)h(x)dx} = f(x) \cdot \ln f(x) - \left( {f(x) \cdot \ln f(x) - f(x)} \right) = f(x)\] bulunur. O halde, \[\int\limits_0^{n + 1} {g(x)dx} = \left. {f(x)} \right|_0^{n + 1} = f(n + 1) - f(0)\] olur. $n$ nin çift olması durumunda \[f(n + 1) = f(0) = n!\] olacağından \[\int\limits_0^{n + 1} {g(x)dx} = 0\] olur. $n$ nin tek olması durumunda ise, \[f(n + 1) = n!\ \quad \quad f(0) = - n!\] olacağından \[\int\limits_0^{n + 1} {g(x)dx} = 2n!\] bulunur. (Soruda $f$ fonksiyonunun türevinin bir başka biçiminin $g$ fonksiyonunun en sade hali olduğu anlaşılmaktadır. Sorunun kurgusunuda bu gerçek üzerine yapmıştım.)
Soru
Köşeleri, \[\dfrac{x^2}{a^2}+\dfrac{y^2}{b^2}=1\] elipsi üzerinde bulunan üçgenlerden alanı en büyük olanının alanının \[\dfrac{3\sqrt{3}ab}{4}\] olduğunu gösteriniz. (Soru kitle olarak üniversite öğrencilerine yöneliktir. Lise seviyesinde 12.sınıflar türev kullanarak üçgenleri ikizkenar kabul ederek çözüm üretebilirler. Formül aynı olacaktır.)Çözüm
Üçgenin köşelerine \(A({x_1},{y_1})\), \(B({x_2},{y_2})\) ve \(C({x_3},{y_3})\) diyelim. Elipsin parametrik denkleminden faydalanırsak, \(0 \le \alpha ,\theta ,\beta < 2\pi \) için \[\begin{array}{l} {x_1} = a\cos \alpha \\ {y_1} = b\sin \alpha \end{array} \quad \begin{array}{l} {x_2} = a\cos \theta \\ {y_2} = b\sin \theta \end{array} \quad \begin{array}{l} {x_3} = a\cos \beta \\ {y_3} = b\sin \beta \end{array} \] olur. \(ABC\) üçgeninin alanı için \[\overrightarrow {AB} = (a(\cos \theta - \cos \alpha ),b(\sin \theta - \sin \alpha ))\] ve \[\overrightarrow {AC} = (a(\cos \beta - \cos \alpha ),b(sin\beta - sin\alpha ))\] vektörlerini kullanabiliriz.
\[\frac{1}{2} \cdot \left| {\left| {\begin{array}{*{20}{c}}
a&b\\
x&y
\end{array}} \right|} \right| = \frac{{\left| {ay - bx} \right|}}{2}\] dir.
O halde,
\[|ABC| = \frac{1}{2} \cdot \left| {\left| {\begin{array}{*{20}{c}}
{a(\cos \theta - \cos \alpha )}&{b(\sin \theta - sin\alpha )}\\
{a(\cos \beta - \cos \alpha )}&{b(\sin \beta - \sin \alpha )}
\end{array}} \right|} \right|\] olur. Bu denklem düzenlenirse, \[|ABC| = \frac{{ab \cdot \left| {\sin (\beta - \theta ) + \sin (\theta - \alpha ) + \sin (\alpha - \beta )} \right|}}{2}\] elde edilir. \(\beta - \theta = u\), \(\theta - \alpha = v\) ve \(\alpha - \beta = w\) değişikliği yaparsak ve \(u + v + w = 0\) olduğunu görürsek, \[|ABC| = \frac{{ab \cdot \left| {\sin u + \sin v - \sin (u + v)} \right|}}{2}\] olur. (Bu değişiklikte \( - 2\pi < u,v,w < 2\pi \) olacağına dikkat ediniz). Bu durumda üçgenin alanı \[F(u,v) = \sin u + \sin v - \sin (u + v)\] fonksiyonuna bağlı olur. Bu fonksiyonun maksimum değerini bulmak için \[{F_u}(u,v) = \cos u - \cos (u + v) = 0 \quad {F_v}(u,v) = \cos v - \cos (u + v) = 0\] denklemleri ortak çözülürse, \(\cos u = \cos v\) yani \(u=v\) veya \(u=-v\) olmalıdır. Eğer \(u=-v\) olursa, \({F_u}(u,v) = \cos u - \cos (u - u) = 0\) olacağından \(u=0=v\) olur. Eğer \(u=v\) olursa, \({F_u}(u,v) = \cos u - \cos (2u) = 0\) olacağından \(u = v = \dfrac{{2\pi }}{3}\), \(u = v = \dfrac{{4\pi }}{3}\) ve \(u=v=0\) elde edilir. \(F(0,0) = 0\) olduğundan üçgenin alanı 0 olmak zorunda kalır. Diğer noktalar için çift değişkenli fonksiyonlarda ekstremum değerler için varolan teoremi* kullanmamız gerekiyor. Ekstremum testi için, \({F_{uu}}(u,v) = - \sin u + \sin (u + v)\), \({F_{vv}}(u,v) = - \sin v + \sin (u + v)\) ve \({F_{uv}}(u,v) = \sin (u + v)\) değerlerinde \(\left( {\dfrac{{2\pi }}{3},\dfrac{{2\pi }}{3}} \right)\) ve \(\left( {\dfrac{{4\pi }}{3},\dfrac{{4\pi }}{3}} \right)\) noktalarını araştırmamız gerekiyor. \[{F_{uu}}\left( {\dfrac{{2\pi }}{3},\dfrac{{2\pi }}{3}} \right) = - \sqrt 3 \] \[{F_{vv}}\left( {\dfrac{{2\pi }}{3},\dfrac{{2\pi }}{3}} \right) = - \sqrt 3 \] \[{F_{uv}}\left( {\dfrac{{2\pi }}{3},\dfrac{{2\pi }}{3}} \right) = - \frac{{\sqrt 3 }}{2}\] olur. Burada \({F_{uu}} < 0\) ve \({F_{uu}} \cdot {F_{vv}} - {F_{uv}}^2 = 3 - \dfrac{3}{4} = \dfrac{9}{4} > 0\) olduğundan teorem* gereği bu nokta bir maksimum noktadır. Benzer biçimde \(\left( {\dfrac{{4\pi }}{3},\dfrac{{4\pi }}{3}} \right)\) noktası da minimum nokta olacaktır. O halde fonksiyon maksimum değerini \(u = v = \dfrac{{2\pi }}{3}\) için alır. \[F\left( {\dfrac{{2\pi }}{3},\dfrac{{2\pi }}{3}} \right) = \dfrac{{\sqrt 3 }}{2} + \dfrac{{\sqrt 3 }}{2} - \left( { - \frac{{\sqrt 3 }}{2}} \right) = \dfrac{{3\sqrt 3 }}{2}\] olur. Böylece üçgenin alanının maksimum değeri, \(|ABC| = \dfrac{{3\sqrt 3 ab}}{4}\) bulunur. ( Dikkat edilirse, alandaki mutlak değerden dolayı \(\left( {\dfrac{{4\pi }}{3},\dfrac{{4\pi }}{3}} \right)\) değerleri içinde alan aynı çıkacaktır.)
\(F(u,v)\) fonksiyonu ile birinci ve ikinci türevlerinin \((a,b)\) noktasında sürekli ve \({F_u}(a,b) = {F_v}(a,b) = 0\) olsun. Bu durumda
- Eğer \({F_{uu}} < 0\) ve \({F_{uu}} \cdot {F_{vv}} - {F_{uv}}^2 > 0\) ise, \(F\) fonksiyonunun \((a,b)\) noktasında yerel maksimumu vardır.
- Eğer \({F_{uu}} > 0\) ve \({F_{uu}} \cdot {F_{vv}} - {F_{uv}}^2 > 0\) ise, \(F\) fonksiyonunun \((a,b)\) noktasında yerel minimumu vardır.
- Eğer \({F_{uu}} \cdot {F_{vv}} - {F_{uv}}^2 < 0\) ise, \((a,b)\) noktası semer noktasıdır (saddle point).
- Eğer \({F_{uu}} \cdot {F_{vv}} - {F_{uv}}^2 = 0\) ise, bu teorem bir yorum üretmez, farklı yöntemlerle incelemek gerekir.
Aşağıdaki şekilde \(\alpha\) açısını değiştirerek üçgeni hareket ettirebilirsiniz.